مروری بر سویه‌های تاریک انحصار پلتفرم

به گزارش ایران هشدار به نقل از پیوست، کسب‌وکارهای مبتنی بر پلتفرم‌ مانند آمازون، گوگل و فیس‌بوک، بر بازارهای هدف‌شان تسلط یافته‌اند. با افزایش محبوبیت این پلتفرم‌ها، ارزش کاربری آنها افزایش می‌یابد و چرخه‌ای ارزشمند شکل می‌گیرد که در آن کل شبکه حول محور آنها تجمع می‌کند.
موفقیت این پلتفرم‌ها به نفع مصرف‌کننده‌ها تمام شده است چراکه هزینه خدمات کاهش و دسترسی به خدمات داده‌محور افزایش یافته است؛ اما این وضعیت سازوکار «همه‌ چیز مال برنده» را به وجود آورده است، طوری که پلتفرم‌های مذکور انحصار بازار را در دست گرفته‌اند و از ورود تازه‌واردها جلوگیری کرده‌اند و بازار را از دست پلتفرم‌های غالب قبلی ربوده‌اند.
کاربران برای دریافت خدمات بهتر به این پلتفرم‌ها روی آورده‌اند اما اثر شبکه‌ای (Network Effects) قدرتمند در نتیجه این فرایند، اکوسیستم را در معرض خطر قرار داده‌. پلتفرم‌های قدرتمند در روزهای اولیه خود خدمات ارزشمند به کاربران ارائه و به ‌سرعت رضایت آنها را جلب می‌کردند؛ اما گشاده‌دستی آنها به‌طور روزافزون به سلطه شباهت پیدا کرده است. این پلتفرم‌ها تعاملات را امکان‌پذیر ساخته‌اند، فضای بازارها را بازتر کرده‌اند و بهره‌وری را برای مشتریان و فروشندگان به یک اندازه افزایش داده‌اند، اما توجه بازرسان را نیز به خود جلب کرده‌اند. داده به ارز تبدیل شده و این پلتفرم‌ها انحصارش را در دست دارند.
پلتفرم‌های نرخ‌شکن
وضعیتی که در بالا ترسیم شد کاربست‌های تجاری نرخ‌شکنانه را پدید آورده است که در آن، شرایط و قوانین خاص پلتفرم‌های قدرتمند بر اکوسیستم کسب‌وکار تحمیل می‌شود. پلتفرم‌ها با تقویت سلطه‌شان بر بازار، قراردادهای مبتنی بر «مشتری ممتاز» را از شرکایشان در اکوسیستم درخواست می‌کنند. این مساله در اصل به این معنی است که شریک تجاری باید بهترین شرایط و قیمت‌های ممکن را به پلتفرم‌ها پیشنهاد دهد؛ مثلاً آمازون ممکن است از برخی فروشندگان خود درخواست کند بهترین قیمت‌هایی را که در هر مجرای آنلاینی می‌گذارند برای کالاها پیشنهاد دهند. با افزایش سهم دادوستد مبتنی بر پلتفرم‌های مسلط، شرکای آنها در اکوسیستم بیش ‌از پیش به این نوع قراردادها تن می‌دهند. این مساله طیفی از مشکلات را پدید می‌آورد.
اول، یک پلتفرم زمانی که بر بازار سلطه پیدا می‌کند می‌تواند هزینه بیشتری از فروشندگان درخواست کند. یک پلتفرم غالب می‌تواند این کار را بدون ترس از نابودی اثر شبکه‌ای انجام دهد. پلتفرمی که به ‌تازگی راه‌اندازی شده توان انجام چنین کاری را ندارد. در این شرایط فروشندگان گزینه دیگری ندارند. فروشندگان می‌توانند کسب‌وکار خود را با پیشنهاد قیمت‌های کمتر به یک پلتفرم جایگزین منتقل کنند، اما با وجود قرارداد مبتنی بر «قیمت مناسب برای مشتری»، گرفتن چنین تصمیمی به‌ شدت دشوار است. در نهایت موضع «همه مال برنده» نصیب پلتفرم غالب می‌شود. فروشندگان اگر برای ورود به بازار ملزم به پرداخت هزینه باشند، ممکن است مجبور شوند هزینه‌های بالاتر درخواستی پلتفرم را نیز بپذیرند.
پلتفرم‌ها اکثراً به این شیوه برای کسب‌وکارها دام پهن می‌کنند و سپس موضع خود را تغییر می‌دهند. آنها زمانی که اثر شبکه‌ای‌شان کم است کسب‌وکارها را با پیشنهاد هزینه کمتر و مشوق‌های عمیق به‌ طرف خودشان جذب می‌کنند. با شکل‌گیری اکوسیستم حول محور پلتفرم‌، اثر شبکه‌ای افزایش می‌یابد و پلتفرم به سمت سناریوی «همه ‌چیز مال برنده» حرکت می‌کند. پلتفرم مسلط می‌تواند بدون ترس از نابودی اثر شبکه‌ای برخلاف منافع شرکایش عمل کند. جنبه تاریک این است که پلتفرم‌های عظیم امروزی تهدید فزاینده‌ای را متوجه اکوسیستم خودشان می‌کنند.
حذف رقابت
در چنین اکوسیستمی تازه‌واردها با موانع تقریباً چیرگی‌ناپذیر روبه‌رو هستند. یک پلتفرم جدید را در نظر بگیرید که به‌ تازگی راه‌اندازی شده است و قصد دارد با پیشنهاد شرایط مالی بهتر از پلتفرم‌های غالب توجه را به خودش جلب کند (مثل هزینه فروش کمتر یا سایر تخفیف‌ها و امکانات از جمله تبلیغ رایگان). این شرایط ممکن است فروشندگان را تشویق کند تا هزینه‌ها را روی پلتفرم جدید کاهش دهند. در این وضعیت پلتفرم غالب می‌تواند بار دیگر از قرارداد مبتنی بر «قیمت مناسب برای مشتری» استفاده کند و فروشندگان را به ارائه هزینه‌های کمتر با همان مقدار وا دارد، بدون اینکه شرایط مالی بهتری را برایشان فراهم آورد که پلتفرم جدید در اختیارشان می‌گذارد؛ بنابراین فروشندگان در مورد پیوستن به پلتفرم جدید تردید خواهند کرد زیرا هرگونه کاهش هزینه در پلتفرم‌ جدید، پس از بازتاب آن در پلتفرم غالب، به سود کمتر برای آنها منجر خواهد شد. در نهایت، فروشندگان به همکاری با پلتفرم غالب ادامه خواهند داد و پلتفرم جدید قادر به راه‌اندازی نخواهد بود.
چنان‌که از سناریوی فوق برمی‌آید، یک پلتفرم غالب ممکن است با ارائه خدمات خوب به سهم بازار «همه مال برنده» دست پیدا کند، اما در ادامه برای حفظ موقعیت خود برخلاف منافع اکوسیستم عمل می‌کند. پلتفرم غالب به‌ طور کامل از طریق مذاکره بر سر قراردادی مطلوب به این هدف می‌رسد. ممکن است فروشندگان بخشی از سودشان را از دست بدهند اما مشتریان همچنان از قیمت‌های بهتر بهره‌مند شوند. رگولاتورها در تلاش برای پیدا کردن شواهد انحصار به دنبال قیمت‌گذاری نرخ‌شکن در طرف مشتری هستند، اما پلتفرم‌های غالب، با روش مذکور، بازرسی آنها را از خود دور می‌کنند. این جنبه تاریک پلتفرم‌های «همه چیز مال برنده» است.
کسب‌وکار نوپا و محبوبی که با مدیریت مشوق‌ها در اکوسیستم به اثر شبکه‌ای دست پیدا می‌کند پس از کسب قدرت بیشتر، صفت گشاده‌دستی را از دست می‌دهد. این روند ممکن است در اشکال مختلف نمود یابد؛ برای مثال آمازون اغلب از داده‌های پلتفرم‌ برای انتخاب خط تولید بعدی استفاده می‌کند و سرانجام از فروشندگانی که با محصولات خط تولید منتخب به سود خوبی دست پیدا می‌کردند سبقت می‌گیرد.
شرکت‌هایی که در معرض این نوع رفتار پلتفرم‌ها قرار می‌گیرند به ‌طور طبیعی با جمع‌آوری شواهد درباره آسیب اقتصادی ناشی از الگوهای جدید به مبارزه با آنها برمی‌خیزند. با حرکت به سمت اقتصاد مبتنی بر پلتفرم، رگولاتورها باید به مسائلی فراتر از قیمت‌گذاری مشتری توجه کنند تا تعادل قدرت را تضمین و انحصارطلب‌ها را به رعایت مقررات ملزم کنند. پلتفرم‌ها نیز باید شفافیت را حفظ کنند و برای تداوم حیات‌شان، بستر مناسب را برای هر دو طرف بازار فراهم سازند.