استارت آپ ها پشت دروازه بورس

به گزارش ایران هشدار به نقل از دنیای اقتصاد، موضوع عرضه اولیه سهام استارت آپ های ایرانی از چند ماه قبل تاکنون بحث محافل استارت آپی و بورسی بوده، با این حال به رغم وعده های اولیه مقامات برای حضور پنج استارت آپ آماده، هنوز خبری در این زمینه نیست اما به نظر می رسد طی روزهای آینده خبرهای تازه ای از این موضوع به گوش برسد. ورود استارت آپ ها، تحلیل ها و نظرات متفاوتی را برانگیخته است و پیش بینی های مختلفی درباره چگونگی این حضور در بازار سرمایه برای استارت آپ ها انجام شده است.

سایت «تکراسا» که سابقه تولید تحلیل های متعددی در بازار استارت آپ های ایرانی دارد به بهانه حضور آنها در بازار سرمایه با همکاری «صندوق توسعه تکنولوژی» گزارش مفصلی در این زمینه منتشر کرده است. در این گزارش ابتدا عرضه اولیه سهام استارت آپ ها در بورس نیویورک آمریکا بررسی شده و سپس قوانین بازار سرمایه ایران از جهت پذیرش شرکت ها و در ادامه وضعیت و عملکرد شرکت های فناوری محور ایرانی (با توجه به فناوری محور بودن استارت آپ های آماده عرضه اولیه) زیر ذره بین قرار گرفته است. گزارش «تکراسا» همچنین شامل وضعیت سهام استارت آپ های مشابه دیجی کالا، تپسی، کافه بازار و شیپور در سطح جهان و تحلیل های کارشناسان در این زمینه هم هست.

  عرضه اولیه سهام استارت آپ ها در آمریکا
در سال ۲۰۱۸ و ۲۰۱۹ به طور کلی ۳۵۱ عرضه اولیه سهام اتفاق افتاده که از این میان سهم استارت آپ ها ۷۵ عرضه بوده است. مجموع ارزش اولیه این استارت آپ ها در بورس نیویورک، ۴۰۶ میلیارد دلار بوده و در تاریخ ۱۳ خرداد ۱۳۹۹ به ۶۲۸ میلیارد دلار رسیده است. ارزش سهام عرضه شده در این دو بازار به طور میانگین برای هر استارت آپ ۶۶۲ میلیون دلار بوده است براساس این گزارش میانگین عمر استارت آپ های عرضه شده در بورس نیویورک ۱۰ سال برآورد شده است. از میان این استارت آپ ها، ۲۰ درصد از آنها عمری کوتاه تر از پنج سال داشته اند. سهم استارت آپ ها با عمر ۵ تا ۱۰ سال با سهم استارت آپ هایی با عمر بیش از ۱۰ سال برابر بوده و ۴۰ درصد استارت آپ ها را شامل می شوند. به طور تقریبی نیمی از استارت آپ های عرضه شده، رشد ارزش داشته اند. نکته جالب توجه در آمار این بوده که ۴۴ درصد از استارت آپ ها (۳۲ استارت آپ) رشد ارزش بیش از ۵۰ درصد داشته اند. در سمت مقابل، ۲۱ درصد استارت آپ ها (۱۵ استارت آپ) پس از عرضه اولیه بیش از ۵۰ درصد افت ارزش را تجربه کرده اند که می تواند ضربه بزرگی را به سهامداران و سرمایه گذاران جدید شرکت وارد کند.

این گزارش حاکی است در حالی که آمار کلی نشان دهنده رشد ارزش استارت آپ های عرضه شده است؛ اما تمامی عرضه های اولیه در سال ۲۰۱۸ و ۲۰۱۹ موفق نبوده اند. استارت آپ های موگو، سنمیائو، آکسین، رلو و ویدای بیش از ۸۰درصد افت ارزش داشته اند. میانگین عمر این ۵ استارت آپ در زمان عرضه اولیه سهام، ۶سال بوده است.

  شرکت های فناوری محور بازار سرمایه ایران

این گزارش همچنین شامل بررسی عملکرد ۱۶ شرکت فناوری محور حاضر در بازار سرمایه ایران (بورس و فرابورس) هم هست.این گزارش حاکی است در صورتی که ارزش فعلی شرکت ها را با ارزش اولیه (با در نظر گرفتن تورم و محاسبه ارزش خالص فعلی) مقایسه کنیم، ارزش هفت شرکت فناوری محور مورد بررسی در بازار سرمایه ایران بیش از ۱۰ برابر رشد کرده است. از بین اینها ارزش شرکت افرانت پس از ۹ سال حضور در بازار سرمایه، ۵۸ برابر شده که بیشترین افزایش ارزش را داشته است. شرکت های مبین وان کیش، تجارت الکترونیک پارسیان کیش و آتیه داده پرداز با سابقه کمتر از چهار سال حضور در بازار سرمایه، به ترتیب رشد ارزش ۲۴،۲۲ و ۲۲ برابری را تجربه کرده اند. شرکت به پرداخت ملت نیز با وجود افزایش ۲برابری ارزش، کمترین افزایش ارزش را داشته که با توجه به ارزش اولیه بالای آن، این اتفاق دور انتظار نبوده است. افزایش ارزش فعلی شرکت ها بیشتر ناشی از رشد چشمگیر بورس و فرابورس در سال اخیر است. در این گزارش برای بررسی عملکرد شرکت های فناوری محور در بازار سرمایه میزان سوددهی آنها هم به عنوان یک شاخص مورد بررسی قرار گرفته است. سود خالص کسب شده توسط شرکت های فعال در بازار سرمایه را به دو روش می توان مورد بررسی قرار داد؛ در روش اول، می توان روند سودآوری خالص شرکت را در طی سالیان گذشته بررسی کرد. در روش دوم نیز می توان با در نظر گرفتن تورم، ارزش خالص فعلی(NPV) سود خالص شرکت ها را محاسبه و تحلیل کرد. واضح است که در روش اول اگر شرکت عملکرد مناسبی از خود به جای گذاشته باشد، می توان انتظار داشت سود خالص کسب شده روند صعودی داشته باشد. اما با در نظر گرفتن تورم سالانه مشاهده می شود که اکثر شرکت ها روند روبه رشدی در سودآوری نداشته اند. البته وضعیت اقتصادی کشور در سالیان اخیر و تورم ۳۱ درصد و ۴۱ درصد در سال های ۱۳۹۷ و ۱۳۹۸ از دلایل اصلی افت سودآوری شرکت ها است. بنابراین نمی توان به عملکرد شرکت های سودده خرده گرفت؛ زیرا با وجود چنین نرخ های تورم بالا، سودآوری بیش از نرخ تورم کار آسانی نیست. در شرکت های با سابقه کمتر از پنج سال، عملکرد شرکت داده گستر عصر نوین (های وب) جالب توجه است. این شرکت در سال ۱۳۹۸ توانسته میزان سودآوری خود را به میزان بیش از ۴ برابر نسبت به سال قبل افزایش دهد. شرکت تجارت الکترونیک پارسیان کیش و آتیه داده پرداز نیز رشد بیش از ۲ برابری سود خالص نسبت به سال قبل را تجربه کرده اند. هر سه شرکت نسبت به شرکت های دیگر از لحاظ عدد سودآوری کمی در سال ۱۳۹۷ داشته اند و افزایش سودآوری در سال ۱۳۹۸ نشان از رشد و توسعه سریع آنها دارد. با محاسبه سود خالص شرکت ها براساس تورم سال های گذشته، اثر تورم بالای سال های ۱۳۹۷ و ۱۳۹۸ آشکار است. شرکت های تجارت الکترونیک پارسیان کیش، مبین وان کیش و آتیه داده پرداز روند نسبتا باثباتی داشته اند و همگام با تورم سود خالص کسب کرده اند. شرکت های به پرداخت ملت و آسان پرداخت پرشین که تا سال ۱۳۹۶ روند روبه رشدی داشته اند، در سال ۱۳۹۸ نسبت به سال ۱۳۹۶ به ترتیب کاهش سودآوری ۳۰ درصد و ۴۵درصد را تجربه کرده اند.
با بررسی روند سودآوری خالص شرکت های فناوری محور با سابقه ۵ تا ۱۰ سال حضور در بازار سرمایه، شرکت های همکاران سیستم، کارت اعتباری ایران کیش، تجارت الکترونیک پارسیان و افرانت روند روبه رشد سودآوری مستمری داشته اند. در مقابل، سودآوری گروه فن آوا نوسانی بوده و تقریبا یک سال در میان افزایش و کاهش یافته است. شرکت توسعه فناوری اطلاعات خوارزمی طی سه سه سال مالی زیانده بوده است. البته این شرکت در سال ۱۳۹۸ توانسته ۶ برابر سال گذشته سود خالص کسب کند.
در صورتی که ارزش خالص فعلی سود خالص شرکت ها در سال ۱۳۹۸ را به کمک نرخ تورم محاسبه کنیم؛ دو شرکت همکاران سیستم و افرانت با روند سوددهی تقریبا صعودی به ترتیب سالانه ۱۱درصد  و ۲۵ درصد رشد داشته اند. این دو شرکت توانسته اند در مقایسه با تورم عملکرد بهتری در سودآوری داشته باند و رشد مستمری را تجربه کنند. شرکت تجارت الکترونیک پارسیان که تا سال ۱۳۹۲ روند سودآوری خوبی در مقایسه با نرخ تورم داشته، دچار افت شده و در ۵ سال گذشته روند نسبتا باثباتی را طی کرده است. شرکت کارت اعتباری ایران کیش نیز که تا سال ۱۳۹۶ روند روبه رشد خوبی را طی کرده بود، در دو سال گذشته نسبت به سال ۱۳۹۶، ۴۴ درصد کاهش سودآوری خالص داشته است.
یکی از راه های رشد و توسعه شرکت های حاضر در بازار سرمایه، افزایش سرمایه است. شرکت ها می توانند با افزایش سرمایه از روش های مختلفی از محل سود انباشته (سهام جایزه)، آورده نقدی، مطالبات حال شده سهامداران، تجدید ارزیابی دارایی ها و صرف سهام، منابع مالی بیشتر به دست آورده و دایره فعالیت خود را گسترش دهند. براساس این گزارش دو شرکت خدمات انفورماتیک و داده پردازی ایران با ۸۳۰۰ درصد و ۴۰۷۷ درصد بیشترین میزان افزایش سرمایه را طی این سال ها داشته اند.

 استارت آپ های ایرانی و الگوهای خارجی

از اواسط سال ۱۳۹۸ زمزمه های عرضه اولیه سهام استارت آپ های ایرانی به گوش می رسید. استارت آپ هایی مانند علی بابا، دیجی کالا، شیپور، تپسی و کافه بازار به عرضه اولیه سهام خود در بازار سرمایه ایران علاقه نشان داده اند و براساس اعلام مسوولان بورس آماده عرضه سهام اولیه خود هستند.  هنوز هیچ آمار مالی از استارت آپ های ایرانی منتشر نشده اما نگاهی به میزان ارزش نمونه های خارجی این استارت آپ ها شاید بتوان تصویر بهتری دراین زمینه ارائه کرد.

آمازون، معروف ترین خرده فروش آنلاین جهان، در سال ۱۹۹۷ و تنها ۲ سال بعد از شروع به کار در بورس نزدک عرضه اولیه شد. ارزش عرضه اولیه سهام آمازون ۴۳۸ میلیون دلار بود که ارزش خالص فعلی آن ۷۱۳ میلیون دلار می شود. در آن زمان آمازون تنها ۵/ ۱ میلیون کاربر داشت. شاید بتوان نزدیک ترین استارت آپ مشابه دیجی کالا را استارت آپ «هپسی بوردا» ترکیه ای در نظر گرفت. این استارت آپ که در سال ۲۰۱۵ با ۱۵ میلیون کاربر فعال توسط گروه ابراج خریداری  و ۴۳۰ میلیون دلار ارزش گذاری شد.

عرضه اولیه سهام استارت آپ های تاکسی های اینترتی به تازگی رخ داده و این شرکت ها وارد بورس شده یا توسط مجموعه دیگری خریداری شده اند. اکثر عرضه اولیه ها و خرید سهام این نوع استارت آپ ها در سال ۲۰۱۸ و ۲۰۱۹ اتفاق افتاده است. دو ابراستارت آپ این حوزه، یعنی اوبر و لیفت که هر کدام ۱۰۰ و ۲۳ میلیون کاربر دارند؛ به تازگی با ارزش اولیه ۴/ ۸۲ و ۲۴ میلیارد دلار وارد بورس شده اند. نمونه مشابه تپسی را می توان تاکسی اینترنتی ۹۹ در برزیل دانست که به صورت محلی در این کشور فعالیت دارد. ۹۹ با ۱۴ میلیون کاربر در سال ۲۰۱۸ به قیمت تقریبی یک میلیارد دلار توسط شرکت دیدی چاکسینگ، غول تاکسی اینترنتی چینی، خریداری شده است. به نظر دو عامل فعالیت بین المللی و فعالیت چندبعدی کمک کرده تا استارت آپ هایی مانند اوبر و لیفت بتوانند وارد بورس شوند. با توجه به بازار کوچک بازیگران محلی مانند ۹۹، ادغام و تملیک می تواند گزینه مناسبی برای آنها باشد.

تک بعدی بودن فعالیت تاکسی های اینترنتی می تواند ریسک سرمایه گذاری در آنها را افزایش دهد. فعالان در حوزه بازارهای اپلیکیشن محدودیت و قالب منحصربه فردی دارد. این بازار توسط گوگل پلی و اپ استور قبضه شده است که هر دو به واسطه تولید سیستم عامل های اندروید و آی اواس این فرصت را به دست آورده اند.
در طرف دیگر شرکت های تولیدکننده گوشی مانند سامسونگ، هوآوی، شیائومی و اوپو بازارهای اپلیکیشن مختص به خود را راه اندازی کرده اند که در حال حاضر فعالیت شان اوج گرفته است. تنها ارزش گذاری در این حوزه، بازار اپلیکیشن گتجاروده است. این بازار اپلیکیشن در سال ۲۰۱۴ و به ارزش اولیه ۵۰میلیون دلار ارزش خالص فعلی ۵۴ میلیون دلار (توسط سانجی موبایل) خریداری شد.